Jij vind het vast ook heel moeilijk: de adem van een kennis ruikt naar een overleden huisdier. Zeg je er iets van?
Je hebt met een collega zitten praten en als ze opstaat zie je het rode vlekje op de zitting van haar stoel. Direct daarna schijnt de maandstonde door haar broek. Roep je haar terug en informeer je haar terstond?
Een klant loopt na een vergadering even mee naar buiten. Hij praat nog even na en nu begrijp je waarom hij zo vaak om herhaling van de tekst vroeg: terwijl je hem van bezijden bekijkt zie je de glimmende prop die zijn gehoorgang blokkeert. Wijs je hem op de prop?
Walk of shame
Ik heb last van plaatsvervangende schaamte. Juist in dit soort situaties kan ik écht iets voor een ander betekenen: zorgen dat de gênante omstandigheid voor de ander bij mij stopt door te wijzen op de ongerijmdheid. Maar ik kruip als een bang dier in zijn schild. En jij hoogstwaarschijnlijk ook. Wat is hier aan de hand?
Hel
De associatie met een ongerieflijke ervaring, wanneer jij ziet dat een ander in een precaire situatie verkeert is 'hell'. Je zou weg willen kruipen van de misprijzende blikken of het verlies van eerbaarheid voor de sociale groep.
In het Hebreeuws heet een 'folter ondervraging' of de 'Hel' 'Gehenna'. En Etymologisch bezien is 'gêne' hier een afgeleide van. Een dikke huid of zelfs een schildpadden pantser helpt bij het verstoppertje van een gênante gebeurtenis.
Maar hij/zij begaat toch geen bewuste zonde als hij/zij een snotneus heeft? Juist niet. Degene die de gulp open heeft laten staan is toch onwetend? Het bungelende snotje in de neus. De prop lippenstift op de tanden. Het zit daar onschuldig aanwezig te zijn.
En de moeilijke vergeten hoekjes bij de snelle scheerbeurt vanochtend. Ook daar zeggen we niet gauw iets van. We willen de ander niet in verlegenheid brengen. Vandaar dat we hopen dat een ander dat doet... schaamstreken zijn dat.
Gêne verklaard
Stephanie Welten is een psychologe, gepromoveerd op plaatsvervangende schaamte. Ze schrijft hierover: "Schaamte kan worden begrepen vanuit een bedreigd zelfbeeld. Schaamte draait om zowel een slecht persoonlijk zelfbeeld als om een slechte reputatie. Mensen kunnen zich ook plaatsvervangend schamen omdat het gedrag van een groepslid slecht op hen afstraalt, of omdat zij zichzelf inleven in de schaamtevolle positie van een ander. Door plaatsvervangende schaamte kunnen mensen sneller leren van de fouten van anderen."
Moedig feedback geven.
Bespaar de wereld dus de hel van plaatsvervangende schaamte. Verzorg jezelf. Poets je tanden en kijk regelmatig even in het kruis van je (eigen!) pantalon. In de spiegel ook. En mannen: houd een scheermesje in je bureaulade en leg er een deo naast. Mocht je ooit in verlegenheid worden gebracht, dan wens ik je een dappere groepsgenoot toe die jou tactvol op het schandvlekje wijst. Of oefen de moed om de ander zachtzinnig en discreet te wijzen op snotje, vlekje en plukje. Dankbaarheid zal je deel zijn.
Sympathie
Tot slot nog een tip voor mensen die lijden aan een chronisch en diffuus schaamtegevoel over zichzelf. Kruip zeker niet in je schild maar stel je juist kwetsbaar op. Ik wens je toe dat je dan aan deze zin van psychiater Dries van Danzig denkt: "Schaamte is in wezen een gebrek aan sympathie voor zichzelf". Hiermee geeft hij richting aan hoe we schaamte kunnen transformeren in compassie. En compassie kun je oefenen. Ghandi kreeg er de grote kolonisator van zijn India mee op de knieën....
Reacties
Een reactie posten