Kapsonihilisme: een poging tot anders denken

Met welk denken durven we de toekomst aan? Met het Kapsonihilisme natuurlijk!

Kapsonihilisten (excuseer het neologisme) zijn mensen die zat zijn van de tredmolen waarin hard gelopen wordt zonder werkelijk vooruit te komen: de routine waarin werken voor een hypotheek of huurbaas, het zorgen voor kinderen en ouders en twee keer per jaar op vliegvakantie, de hoofddrijfveren lijken de zijn. Kapsonihilisten willen kappen met de kapsones die statussymbolen neigen te verspreiden en terug naar eenvoud, rust en essentie. Het zal blijken dat dit denken pijnlijke keuzes impliceert. 

De onderliggende vragen

 

Staan wij als denkende wezens nu werkelijk boven de natuurlijke wereld? In hoeverre zal de natuur ons nog laten begaan op de huidige weg, alvorens zij op haar beurt weer boven op ons zal gaan staan? De dunne schil van onze dampkring is inmiddels bezig, om ons van de enige leefbare plaats in de kosmos weg te koken. IJskappen smelten en de zeespiegel stijgt. Biodiversiteit verdwijnt onder andere omdat mensen elkaar blijven kopiëren ondanks de weeffout in ons brein. Vrijwel ieder nieuw mensenexemplaar wil geluk vinden in weelde, genot en comfort. Een villa met uitzicht op zee of bos. Een Rolex en Rolls Royce. Of iets dat daaraan doet denken. Maar waarom? 
Uiteindelijk eindigen de inspanningen in een grotere hut, met een mooier wijfje of sterkere man, zonder dat het geluk in de gewenste mate toegenomen is. Wij leiden tragische levens omdat we nooit genoeg lijken te hebben aan geld, geluk, plezier en het vooruitzicht altijd in overvloedige zekerheid te leven. Wij lijden omdat goed, nooit goed genoeg is. Onze innerlijke vrede is slechts een paar mindfulle ademteugen van het NU verwijderd. Maar we haasten ons voortdurend ergens naar toe, of weg van onze innerlijke onrust. In plaats van even rustig te gaan zitten en naar onze tumultueuze gedachten te glimlachen, reizen we het avontuur tegemoet. Liefst naar plaatsen waar we de ongereptheid kunnen ervaren zodat die een beetje van jezelf wordt. Of anders gaan we winkelen. Of observeren we hoe andere soortgenoten zichzelf bepakken met welvaartssymbolen en concluderen we dat er maar weinig mensen zijn met een betere smaak of portemonnee dan jij.... 

Als je onderweg een vogel hoort fluiten, of een boerderijdier in de zon ziet liggen om de maaginhoud nog eens te herkauwen, besef je misschien dat onze lagere schepselen geen aandrang hebben om iets anders te zijn dan wat ze doen. Ze kennen geen tekort in hun hoofd. Alleen in hun magen. Ze hebben geen vragen......

   
Met welk denken zal de mensheid het onbehagen kunnen beantwoorden, dat door de snelheid van technologische ontwikkelingen en sociale veranderingen gevoed wordt. In onze samenleving voelen we ons oud en traag, reeds ver voordat we beseffen dat ons lichaam aftakelt. Is er misschien een gedachten-gang die wij in kunnen lopen zonder de moed en het vertrouwen in een leefbare toekomst te verliezen? En welke deuren zullen we vervolgens kunnen openen, zodat we toegang krijgen tot een rijkdom aan kennis en mogelijkheden, waarmee we een omkering van het huidige op kapitalisme en statusangst gebaseerde samenleven kunnen bewerkstelligen?

Met andere woorden: hoe kunnen we het kapitalisme met al haar kapsones ombuigen naar een samenlevingsvorm waarin er genoeg is voor de eerste levensbehoeften van iedereen zonder dat we hierbij menselijk en ecologisch kapitaal verbranden?

 

Kapsonihilisme is een wenkend perspectief. Een mogelijk antwoord op de vraag 'Met welk denken durven wij de toekomst aan?' Daarvoor mag de hele mensheid weer terug naar de schoolbanken. Móet de mensheid terug naar de schoolbanken. Waarom? Omdat de context van scholing inhoudt dat er geleerd mag, maar ook moet worden. 

Momenteel nemen we aan dat bij het bereiken van een bepaalde leeftijd verondersteld wordt dat kennis en kunde een zeker niveau bereikt hebben. Voor geëxamineerde vakken is dat misschien zo. Op sociaal, moreel en cultureel niveau worden we echter niet getoetst, maar wel losgelaten op de studie- en arbeidsmarkt. Alwaar we zo snel mogelijk worden klaargestoomd voor de ratrace van carrière, status en consumentisme. Op de Markt dus, van welzijn, genot, reizen en geld verbrassen. 

 

Nergens onderweg is er een georganiseerde kennisbron waar we ons kunnen laven aan filosofie en ethiek. Geen moreel tankstation. Denken en nadenken gebeurt facultatief. Het vermogen tot nadenken wordt bijna volledig opgebruikt voor het verzekeren van de eigen belangen. Voor het maximaliseren van inkomen en welbevinden van zichzelf en de geliefden. Maar waar is er nog ruimte voor denkkracht in de vrije bespiegeling? Wie durft zich nog meer dan 24 uur lang zonder smartphone af te zonderen in de natuur met niets anders omhanden dan…. Ja, de handen om naar een perspectief te tasten dat aantrekkelijk is?

Stap 1 Bewust zijn

Mensen denken dat ze nadenken, maar in feite volgen wij voortdurend en onbewust, een kort breinalgoritme, dat ons reeds keuzes laat maken alvorens we bewust zijn van dit automatisme. Zich hiervan bewust zijn is de eerste stap in het nieuwe denken. De vervolg denkstappen zullen als een herhaling in moeten slijten om te leiden tot nieuw gedrag, een opgefriste cultuur en -politiek wat weer leidt tot een toekomst die wij aan zullen durven.

Niet dat wij een keuze hebben om te gaan durven. De tijd schrijdt onverbiddelijk voort en komt ons halen op het punt van de waarheid: zijn wij straks in de aantrekkelijke toekomst gearriveerd die we zelf hebben gemaakt, of is er al zo veel kapot gegaan dat we straks in een toekomst aanbeland zijn waar we slechts nog kunnen treuren? Treuren om dat wat van werkelijke waarde was, weerloos ten onder is gegaan en voorgoed verdwenen is? Dat is geen lonkend perspectief!

Stap 2 Anticiperende Melancholie

Stap twee zou dus anticiperende melancholie moeten zijn. Wij kunnen ons denken inzetten om te visualiseren dat we technologisch alle comfort hebben gecreëerd dat onze fantasie aankon. Wat ons tot mens maakt behelst echter meer dan comfort, wat in wezen de laatste stap in onze zelf actualisatie zou moeten zijn. Wat ons mens maakt, is ons vermogen tot het verdragen van lijden en het verzachten daarvan. Liefhebben en verlaten. Opbouwen en teloor laten gaan. Zorgen voor elkaar.

 

Wij moeten ons voorstellen dat we in de toekomst niet meer in staat zijn om ons lichaam en dat van onze kinderen, te voeden met schone lucht, schoon water ingebed in een gezonde en levende natuur. We dienen ons voor te stellen dat de horrorscenario’s zoals in Soylent Green werkelijkheid worden (mensen worden onder het genot van hun favoriete muziek en een laatste maaltijd, vroegtijdig geëuthanaseerd om als voedsel voor de overbevolkte en vervuilde wereld te gaan dienen in de vorm van een groen koekje).

Stap 3 Stil Staan

Stap drie in de door overheden gefaciliteerde denkcolleges zou kunnen zijn dat er stil wordt gestaan bij de menselijke diversiteit in denkstijlen, menings- en oordeelsvorming. Dat er zelfonderzoek en naasten-onderzoek gedaan wordt, naar hoe ieders persoonlijkheid weer anders reageert op de ogenschijnlijk zelfde indrukken. Afhankelijk van context, stemming, ervaringen, hormonale staat en met welk been er uit bed gestapt is. Dit onderzoek dient praktisch en laagdrempelig plaats te vinden en ontdaan te zijn van hoogdravend intellectualisme (...) zoals dat bij veel denkonderwijs gebeurt. Het streven naar abstractie moet naar mijn opvatting ingetoomd worden op het moment dat de lesgroep haar aandacht laat verslappen, en weer vrije teugel krijgen op het moment dat alle prefrontale cortexen weer opnamevermogen hebben. (ik ga hierin misschien ver, maar het is een relevant detail). We moeten elkaar radicaal in onze diversiteit gaan erkennen zodat polarisatie stopt.

Stap vier zal moeten zijn: ecologisch handelen
  

Hoe gaat de filosofie ons verder brengen als de ecologische crisis zo ernstig en urgent wordt dat de natuur ons terugdrijft naar overlevingsniveau? Derhalve zullen we ons denkvermogen in moeten zetten om te gaan downsizen op alle gebieden waar de natuur en maatschappij uit balans is gebracht. En dit is geen gemakkelijke boodschap: het betekent een onomkeerbaar einde aan de groei van de aantallen mensen op deze planeet en dus een juiste, correcte, volledige en haalbare reeks maatregelen om mensenrechten en mensenplichten te herformuleren. Het betekent een einde aan het produceren en consumeren van wat men maar wenst. Een einde aan het bezit nemen van de hulpbronnen om ons heen om deze vervolgens uit te putten. Ons denken en ons handelen zullen ingezet moeten worden om de ernstig verstoorde balans in de natuur te gaan herstellen. Er zal logischerwijs een grens gesteld moeten worden aan hoe arm, maar zeker aan hoe rijk men kan zijn.

Over ecologisch bewustzijn een anekdote 

‘Waar zal ik over dertig jaar zijn?’ Op deze vraag, die gesteld werd aan bezoekers van de ‘Back to the future’ marathon in oktober 2015, heb ik geantwoord dat de mens in 2045 in volledige harmonie met de natuur zal leven. Niet alleen omdat ik dat hoop maar vooral omdat het me logisch toeschijnt dat de exponentiële groei van alles dat natuur en milieu bedreigt, onmogelijk in dit tempo door kan gaan, zonder repercussies op onze ecologie. De antwoorden van de aanwezigen gingen in een verzegelde doos die in oktober 2045 geopend zal worden.

Treurig knappe diersoort...

Wij zijn een treurig knappe diersoort die een weeffout in haar denksysteem heeft ontwikkeld. Het is de denkfout die er toe leidt dat we uit harmonie met onze omgeving zijn gaan leven ten bate van onszelf maar ten koste van het grotere geheel terwijl dat grotere geheel onze habitat en Moeder natuur is.

Ons denken laat ons in een illusie leven door cognitieve dissonantie (wat niet als goed of juist voelt, proberen weg te redeneren) en andere denkfouten die de logica tarten, waardoor het mogelijk is om korte termijn genot en gewin te laten prevaleren boven de langetermijngevolgen.

Zelfs mieren en bijen doen dat vele malen beter. Hun gedragsalgoritme garandeert dat individuele acties altijd ondergeschikt zijn, aan de belangen en het voortbestaan van de gemeenschap. Bij mensen zijn er fouten tussen het denken en de instincten komen liggen vanaf het moment dat we de steppes verlaten hebben en in grotere gemeenschappen dan 150 individuen gingen leven. Zelfs de Fransen hebben naast Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap als grap 'Leemte' (Laicité) geïntroduceerd. Dit vacuüm biedt ruimte voor reflectie over de drie kernwaarden die bij kunnen dragen aan een mooiere wereld en een rechtvaardige samenleving.

Toen samenlevingen groter werden, is de aandrang gegroeid om behalve een dienstbare identiteit ook  status uit te stralen. Leiders in groepen veroveren en verdienen deze status door hun gedrag. Naast de voordelen van leiderschap (als eerste mogen eten, macht, veel nageslacht mogen maken), kost het ook bakken met energie, voortdurende beschikbaarheid en alertheid. Leiderschap heeft als voornaamste functie om energieverlies, van de groep als totaal, tot een minimum te beperken en overleven mogelijk te maken. De status waar het in dit betoog over gaat is niet gekoppeld aan de leiderschapstaak. Hier gaat het om 'keeping up appearances', een rad voor ogen draaien. Symbolen en rituelen die doen lijken of je heel wat voorstelt. Als de kalende dikbuikige zestiger, cruisend in zijn Ferrari eens kon horen hoe hij werd uitgelachen om zijn gele autohandschoentjes....maar hij ziet alleen de jaloerse blikken en geniet van zijn hoge status in zijn veel te lage wagen.

De status die verslaaft. Het is dezelfde status die een hormonaal effect in de hersenen teweeg brengt als het ontvangen van empathie, liefde en erkenning. Het is een sociale drug geworden die verantwoordelijk is voor de onthechting van de oorsprong, te vergelijken met het effect van cocaïne: men gaat zich zekerder, opener en communicatiever gedragen. Het zijn de zelfde ingrediënten van de beloning die harmonie en tevredenheid voor ons in petto hebben. Dat is goed nieuws voor ons als mensheid, maar slecht nieuws voor de homo economicus; aan tevreden en harmonieus levende sapiens is namelijk weinig te verkopen. Ze zijn al goed waar ze zijn.

En dat is misschien wel de paradox van onze tijd. Sociale media zeggen er op gericht te zijn om de gebruiker te helpen om hem/haar bij te staan op de drie belangrijkste drijfveren en basisbehoeften:

·         Niet alleen te zijn en te blijven

·         Controle houden over de leefomgeving (nieuwsgierigheid bevredigen, kansen ontdekken)

·         Nieuwe dingen meemaken

De grote bedrijven zullen dit nooit in deze termen benoemen. Dit is wat zij ons gratis aan mogelijkheden geven om ons gevoel van veiligheid, geborgenheid en ontwikkeling te verbeteren. Maar dit is slechts de etalage van Facebook, Instagram en verder. Eenmaal een kijkje over de drempel van de winkel kom je tot ontdekking dat de informatie die je over jezelf prijsgegeven hebt tot op neuro- biochemisch detailniveau uit gepluisd wordt. De boeken, muziek en films die jou ontroerd hebben. Het eten waar je van houdt. De hobby’s die je hebt en de onderwerpen die je tegen de borst stuiten. Je politieke en persoonlijke voorkeuren. De evenementen die je bezoekt of vermijdt. Jouw drijfveren! Dat wat je onder de emotiekap hoort brommen maar wat je niet helemaal begrijpt! (Je schoonmoeder wel trouwens)

Het geeft sociale informatie prijs die door gedrags- en geesteswetenschappers geanalyseerd wordt. En niet om de mensheid beter te maken. De ware intentie is om de knoppen te vinden waar reclamemakers aan kunnen draaien die maar tot één doel leiden: het verkopen van diensten of producten.
En vergis je niet, de wijze waarop de aandacht van gebruikers wordt vastgehouden en waarmee informatie gepresenteerd wordt is van raketwetenschappers niveau. De techniek om te kunnen weten hoe lang iemand naar een bericht kijkt, wat zijn reactie hierop is (liken, fan zijn, boos, verdrietig of verbluft zijn) gaat enorm ver.

Facebook houdt bij welke van deze vijf basisemoties jij het vaakst aangeeft bij berichten en jij voedt het grote marketingmonster iedere keer met nieuwe cookies.

Ver achter de toonbank staan servers te ratelen om te zorgen voor de analyse van jouw winkelbezoek, interesse, reactie op de aangeboden informatie en de begerigheid waarmee je tot actie overgaat.

Liefhebben

Het is moeilijk om in de hand te bijten die je voedt. En zullen we moeten leren bijten want sociale media en techbedrijven hebben ons in een liefdevolle wurggreep. Liefdevol omdat we van eindeloos gemak worden voorzien. Gemak dat nog maar 15 jaar geleden onmogelijk leek en waarover ik als fantasierijke jongeman alleen maar kon dromen.

En zie hoe comfortabel we zijn. We hebben een beeldscherm op zak waarmee we oppermachtig lijken. Contact met alle mensen waarvan we een mobiel nummer hebben en anders via onze connecties van Facebook, Insta of Twitter. Als we ons liefje beu zijn kunnen we via Tinder alvast een nieuw avontuur uit gaan zoeken en als we ons vervelen gaan we met Happen het toeval uitschakelen. Raken we onderweg misschien het spoor bijster dan wijst Google Maps ons gratis de weg en bestellen we via Uber het eten of het vervoer dat we willen. Zelfs de zaklamp, het waterpas, de radio, TV, typemachine, bandrecorder, spiegel, kompas of kladblok hebben we in onze multitool beschikbaar. Altijd en overal.

 

We zijn afhankelijk en vergroeid geraakt. Zo ernstig zelfs dat jonge mensen nekklachten hebben van het naar beneden staren op hun schermpjes. Zodanig dat we geen lokale mensen meer aanspreken om de weg te vragen als we op avontuur zijn, maar liever dan dat nog via AR informatie over de nieuwe omgeving op onze telefoon downloaden.

We zijn een slaaf geworden tegen wil en dank en houden van onze distractie. Het is een donzige deken die over onze kwijnende condition humaine gedrapeerd ligt. Maar er is onrustige beweging onder de beddensprei. Rusteloosheid die geen kant op lijkt te kunnen omdat hij steeds aan de logica en redelijkheid te lijkt ontglippen: we worden op onze wenken bediend, waarom zijn we dan zo onrustig en ontstemd? Hierom: we zijn afgeleerd om precies genoeg af te bijten van wat nodig, goed en werkelijk voedend voor ons en voor het geheel der levende natuur is.

Bijten

Kapsonihilisten zijn volwaardige, hardwerkende en kritische burgers. Echte mensen die van zich af kunnen bijten en tot bloedens door durven bijten als dat nodig is. Omdat zij behalve voor de eigen spijsvertering ook aan het verwerkingsvermogen van de planeet nadenken als zij hun acties hierop uitvoeren.

Het is de revolutionaire voorhoede die de macht van het kapitaal zal gaan breken. En dan vooral die van de narcisten, psychopaten en geobsedeerde verslaafden aan geld en macht. De Rupsjes Nooitgenoeg die vergaren van spullen makkelijker vinden dan persoonlijk leiderschap waar zij zelf én de wereld beter van zouden worden.

Kapsonihilisten zullen geen horloges meer dragen, omdat tijd vooral beleefd moet worden en niet gemeten. Geen slaaf meer van de tijd dus en ook niet meer van arbeid en de zogenaamde werkgevers. Zij zullen degenen zijn die hun hart en ziel geven in het werk dat zij zinvol vinden. En alleen om die reden. Niet om het betaalmiddel alleen omdat zij zich bewust zijn dat geld veel te snel in de zakken van anderen neigt te verdwijnen. In zakken die geen bodem meer kennen, en van mensen patsers, patjepeeërs en verslaafden maakt. 

Ze zullen het verkankerde kapitalisme wegsnijden, daar waar het rechtvaardigheid en leefbaarheid overwoekert en in de weg staat. Hopelijk komt er ooit een schavot voor mensen die meer dan (ik noem maar wat) vijftig keer willen bezitten dan wat werkelijk nodig is voor een goed leven. Ze zullen de verslaafden menswaardig behandelen door ze te laten moestuinieren. Karl Markx gaan ze kritisch herlezen en van zijn gedachtegoed iets eigentijds maken, dat toch voldoende vrijheid en geluk oplevert voor iedereen. Maar ze zullen kunnen bijten tot bloedens en afschrikwekkends toe.

Vertrouwen krijgen in het herstellen van de weeffout in ons denken is zeer moeilijk omdat mensen bevestigd willen zien wat ze al weten. De geschiedenis laat zien dat er soms iets letterlijk schokkends moet gebeuren om als een startmotor de machine in beweging te zetten. Er worden nu kinderen geboren en opgevoed die deze stoot toe gaan dienen. Niet dat ze daar trots op zullen zijn. Liever waren ze gitaar blijven spelen met hun vrienden. De toekomst van een kwetsbare maar leefbare planeet zekeren is vele malen belangrijker. En daarom gaan ze dat doen. Welkom aan de Kapsonihilisten. 

verder lezen?